Hướng dẫn quan sát các chòm sao, các vật thể sâu, các hành tinh và các sự kiện thiên văn học của bầu trời đêm tháng 01/2019
Các pha Mặt Trăng
Ngày 06 tháng 01: Trăng mới
Mặt Trăng sẽ xuất hiện cùng phía với Mặt Trời và sẽ không hiện diện trên bầu trời đêm.
Đây là thời điểm tốt nhất tháng để quan sát các vật thể mờ như các thiên hà hay các cụm sao bởi vì không có sự lấn át của ánh trăng.
Ngày 21 tháng 01: Trăng tròn, siêu trăng
Mặt Trăng sẽ xuất hiện ở phía đối diện với Mặt Trời và bề mặt của nó sẽ phản xạ tối đa ánh sáng Mặt Trời về phía Trái Đất.
Lần trăng tròn này được những bộ lạc bản địa đầu tiên ở Mỹ gọi là Trăng Sói bởi đây là thời gian những chú sói đói tru lên bên ngoài trại của họ. Lần trăng tròn này cũng còn được gọi là Trăng Già hay Trăng Sau Lễ Giáng Sinh.
Đây cũng là lần siêu trăng thứ nhất trong tổng số ba lần siêu trăng của năm 2019. Mặt Trăng sẽ ở vị trí gần cực cận với Trái Đất và trông có vẻ lớn hơn và sáng hơn một chút so với lúc trăng tròn bình thường khác.
Theo âm lịch Việt Nam, ngày rằm tháng Chạp đến sớm hơn thời điểm trăng tròn 1 ngày (nhằm ngày 20 tháng 01 dương lịch).
Các hành tinh
Sao Hoả (Mars)
Sao Hoả xuất hiện trên bầu trời phía tây vào đầu buổi tối. Trong tháng này, Sao Hoả nằm ở khu vực của chòm sao Bảo Bình, sau đó di chuyển vào khu vực của chòm sao Song Ngư.
Vào ngày 13/01, hành tinh Đỏ sẽ nằm ở cạnh Mặt Trăng thượng huyền.
Sao Kim (Venus)
Sao Kim mọc cao trên bầu trời phía đông lúc sáng sớm. Trong tháng này, Sao Kim sẽ thực hiện một cuộc hành trình đi qua khu vực của các chòm sao Thiên Bình (Libra), Bọ Cạp (Scorpius), và Xà Phu (Ophiuchus).
Một chiếc kính thiên văn nhỏ sẽ giúp bạn nhận ra hành tinh này cũng có các pha như Mặt Trăng.
Vào ngày 02/01, Sao Kim sẽ ở ngay sát cạnh Mặt Trăng lưỡi liềm mỏng cuối tháng.
Vào ngày 06/01, Sao Kim sẽ đạt ly giác cực đại phía tây lên đến 47 độ tính từ Mặt Trời.
Đây là thời điểm tốt nhất để quan sát Sao Kim khi mà nó sẽ ở vị trí cao nhất trên đường chân trời bầu trời buổi sáng sớm.
Hãy quan sát hành tinh rực sáng này ở thấp trên đường chân trời phía đông ngay trước khi Mặt Trời mọc.
Sao Mộc (Jupiter)
Sao Mộc lên cao dần trên bầu trời phía đông lúc sáng sớm. Trong tháng này, Sao Mộc sẽ nằm ở khu vực của chòm sao Xà Phu (Ophiuchus).
Một chiếc kính thiên văn nhỏ sẽ giúp bạn nhận ra hành tinh này cùng 4 vệt tinh lớn nhất của nó. Nếu chiếc kính thiên văn của bạn đủ mạnh, bạn có thể sẽ quan sát được các sọc mây trên bề mặt của hành tinh khí khổng lồ này.
Vào ngày 23/01, Sao Mộc và Sao Kim sẽ ở ngay sát cạnh nhau. Cuộc gặp gỡ của hai hành tinh sáng nhất trên bầu trời này sẽ thu hút được sự quan tâm của những người yêu thích bầu trời đêm.
Vào ngày 31/01, Sao Mộc sẽ nằm sát cạnh Mặt Trăng lưỡi liềm mỏng cuối tháng, trong khi đó Sao Kim rực sáng nằm ở ngay bên dưới. Các cuộc gặp gỡ này chắc chắn sẽ khiến những người yêu thích bầu trời đêm không thể bỏ qua.
Các chòm sao và các vật thể sâu
Bầu trời mùa đông được trang hoàng bởi vô số các ngôi sao lấp lánh.
Chàng thợ săn Orion là nhân vật chính của mùa đông, rảo bước trên bầu trời đêm với cái thắt lưng nổi bật chứa ba ngôi sao thẳng hàng.
Phía trên Orion là chòm sao cổ đại Ngự Phu (Auriga), được tạo hình là một người chăn dắt đàn dê trong thần thoại Hy Lạp và La Mã. Chòm sao Ngự Phu là một vòng tròn tuyệt đẹp được ghép thành từ các ngôi sao lấp lánh như nạm ngọc, điểm tô cho vẻ đẹp của bầu trời cao.
Capella, ngôi sao sáng thứ sáu trong số các sao sáng nhất trên bầu trời, là một hệ sao bốn - gồm có hai ngôi sao nhị phân sáng, và hai sao lùn đôi mờ hơn. Hai ngôi sao sáng này là những sao có màu vàng giống Mặt Trời của chúng ta, nhưng chúng lớn hơn khoảng 10 lần và sáng hơn từ 50 đến 80 lần.
Ở cạnh Ngự Phu là chòm sao lớn Kim Ngưu (Taurus), mang hình tượng một chú bò tót. Trong truyện thần thoại Hy Lạp, chòm sao này đại diện cho thần Zeus cải trang thành một chú bò trắng có sừng vàng.
Mắt của chú bò tót này là một ngôi sao màu cam Aldebaran. Ngôi sao khổng lồ đỏ đang cạn kiệt năng lượng này đang ở giai đoạn cuối cùng của cuộc đời.
Phần đầu của chú bò tót có dạng hình chữ V được tạo thành bởi Hyades, một cụm sao tuyệt đẹp, dễ dàng nhìn thấy bằng mắt thường.
Cụm sao Thất Nữ (Pleiades) nằm ở gần đầu của chú bò. Thất Nữ lớn và sáng, đây là một trong những cụm sao được biết đến nhiều nhất nhất trên bầu trời đêm và thường được gọi là “the Seven Sisters” - bảy chị em (Thất nữ). Tuy mắt thường chỉ có thể nhìn thấy sáu hoặc bảy ngôi sao, thì thực tế cụm Thất Nữ này chứa tới hơn 250 sao.
Một chiếc ống nhòm sẽ cho bạn thấy được chúng rõ ràng. Những ngôi sao trong cụm sao này vẫn đang rất nóng và còn trẻ, bao quanh bởi một đám mây bụi. Ánh sáng từ các ngôi sao này phản xạ qua đám bụi và tạo thành màu xanh dương huyền ảo.
Ở mũi sừng của chòm sao Taurus là tinh vân Con Cua (Crab Nebula). Tinh vân Con Cua là những gì còn lại của một ngôi sao đã bùng phát thành siêu sao mới, từng được quan sát bởi các nhà thiên văn học người Trung Hoa, Nhật Bản, và Ả Rập từ năm 1054.
Những chiếc kính thiên văn mặt đất và không gian đã quan sát tinh vân này ở các dạng ánh sáng khác nhau. Các bước sóng khác nhau của ánh sáng đã hé lộ các chi tiết của tàn dư siêu sao mới này. Kết hợp thông tin từ các bước sóng sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về đám mây khí phát sáng đang giãn nở và ngôi sao neutron đang quay còn lại bên trong lõi của tinh vân này.
Các sự kiện thiên văn học đáng chú ý
Ngày 06 tháng 01: Nhật thực một phần
Một nhật thực một phần xảy ra khi Mặt Trăng che phủ một phần Mặt Trời, trông giống như một chiếc bánh hình tròn bị gặm mất ở một góc. Một nhật thực một phần chỉ có thể quan sát một cách an toàn thông qua các kính lọc Mặt Trời chuyên dụng, hoặc quan sát một cách gián tiếp.
Lần nhật thực một phần này chỉ hiện diện ở một số khu vực phía đông châu Á và phía bắc Thái Bình Dương. Địa điểm lý tưởng để quan sát nhật thực một phần lần này là khu vực phía đông bắc nước Nga, với độ che phủ cực đại lên đến 62%.
Việt Nam không quan sát được nhật thực lần này.
Ngày 21 tháng 01: Nguyệt thực toàn phần
Nguyệt thực toàn phần xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối (Umbra) của Trái Đất và bị che khuất hoàn toàn. Khi nguyệt thực toàn phần xảy ra, ánh sáng đỏ từ Mặt Trời đi xuyên qua bầu khí quyển ở vùng rìa Trái Đất đến Mặt Trăng và phản xạ lại ánh sáng đỏ gây ra hiện tượng Mặt Trăng có màu đỏ tối. Nhiều người thường gọi là trăng máu.
Nguyệt thực lần này sẽ hiện diện ở hầu hết khu vực Châu Mỹ, phía đông Thái Bình Dương, phía tây Đại Tây Dương, cực tây Châu Âu và Châu Phi.
Việt Nam không quan sát được nguyệt thực lần này.
Ngày 03-04/01: Mưa sao băng Thước Tứ Phân (Quadrantid)
Mưa sao băng Thước Tứ Phân (Quadrantid) là một trận mưa sao băng trên mức trung bình, với khoảng 40 sao băng mỗi giờ tại cực điểm. Trận mưa sao băng này được cho là bắt nguồn từ các hạt bụi để lại bởi sao chổi đã “tuyệt chủng” 2003 EH1, được phát hiện năm 2003.
Các sao băng Thước Tứ Phân thường xuất hiện từ ngày 01 đến ngày 05 tháng 01 hằng năm. Cực điểm năm nay của Thước Phần Tư rơi vào đêm ngày 03, rạng sáng ngày 04 tháng 01.
Mặt Trăng lưỡi liềm mỏng sẽ không gây ảnh hưởng đến việc quan sát mưa sao băng, khiến cho đây sẽ là một trong những trận mưa sao băng tuyệt vời của cả năm.
Thời gian quan sát tốt nhất là sau nửa đêm tại khu vực tối, thoáng đãng. Các sao băng sẽ bắt nguồn từ chòm Mục Phu (Bootes), nhưng cũng có thể xuất hiện bất cứ đâu trên bầu trời. Tên mưa sao băng được đặt tên theo một chòm sao cổ tên là Thước Tứ Phân (Quadrans Muralis).
Bầu trời đêm luôn là một bữa tiệc thiên văn thú vị. Hãy khám phá những điều kì diệu từ ngay sân sau nhà bạn.
