Các nhật thực trong lịch sử từng được xem là điềm báo mang đến cái chết và sự hủy diệt. Nhưng trên thực tế, chúng vô hại và thậm chí chúng còn giúp chứng minh thuyết tương đối của Einstein.

Từ nhật thực xuất phát từ “ekleipsis”, một từ Hy Lạp cổ đại có nghĩa là bị bỏ rơi.

Nhật thực từng được cho là các điềm báo. Credit: ©iStockphoto.com/wynnter

Khám phá khoa học

Nhà thiên văn học và toán học người Anh, Sir Arthur Eddington, đã sử dụng nhật thực toàn phần vào ngày 29 tháng 5 năm 1919 để kiểm tra thuyết tương đối rộng của Albert Einstein.

Bằng cách chụp ảnh các ngôi sao gần Mặt trời trong pha toàn phần, Eddington có thể cho thấy lực hấp dẫn có thể bẻ cong ánh sáng. Hiện tượng này được gọi là độ lệch hấp dẫn.

Helium được đặt theo tên Mặt Trời

Nhật thực cũng chịu trách nhiệm cho việc phát hiện ra helium. Bằng chứng đầu tiên về sự tồn tại của nguyên tố nhẹ thứ hai và cũng là nguyên tố nhiều thứ hai mà con người biết đến, được phát hiện bởi nhà thiên văn học người Pháp Jules Janssen trong một lần nhật thực toàn phần vào ngày 18 tháng 8 năm 1868. Vì vậy, nó được đặt tên theo từ Hy Lạp cho Mặt Trời: “Helios”.

Dự đoán tương lai của Hoàng đế

Các hồ sơ còn sót lại đã chỉ ra rằng người Babylon và người Trung Quốc cổ đại đã có thể dự đoán nhật thực từ rất sớm,  từ khoảng năm 2500 trước công nguyên.

Ở Trung Quốc, nhật thực được cho là có liên quan đến sức khỏe và thành công của Hoàng đế, và không dự đoán được nhật thực có nghĩa là khiến Hoàng đế gặp nguy hiểm. Truyền thuyết kể rằng 2 nhà chiêm tinh, Hsi và Ho, đã bị xử tử vì không dự đoán trước nhật thực. Các nhà sử học và nhà thiên văn học tin rằng nhật thực mà không được dự báo trước này xảy ra vào ngày 22 tháng 10 năm 2134 trước công nguyên, điều này sẽ khiến nó trở thành nhật thực lâu đời nhất từng được ghi lại trong lịch sử loài người.

Vua tạm

Các viên đất sét được tìm thấy tại các địa điểm khảo cổ cổ đại cho thấy người Babylon không chỉ ghi lại nhật thực, mà còn khá chính xác trong việc dự đoán chúng, bản ghi chép Babylon sớm nhất là về nhật thực diễn ra vào ngày 3 tháng 5 năm 1375 trước công nguyên. Họ là những người đầu tiên sử dụng chu kỳ “saros” để dự đoán nhật thực. Chu kỳ saros liên quan đến chu kỳ Mặt Trăng và dài khoảng 6.585,3 ngày (18 năm, 11 ngày và 8 giờ).

Giống như người Trung Quốc cổ đại, người Babylon tin rằng nhật thực là điềm xấu cho các vị vua và nhà cai trị. Dự đoán nhật thực cho phép họ cử ra các vị vua thay thế trong quá trình nhật thực diễn ra với hy vọng rằng những vị vua tạm thời này sẽ phải đối mặt với sự giận dữ của các thần linh, thay vì vị vua thực sự.

Nhật thực là người hòa giải

Theo nhà sử học Hy Lạp Herodotus, nhật thực vào năm 585 trước công nguyên đã ngăn cuộc chiến giữa người Lydian và người Medes, họ coi bầu trời tối là dấu hiệu để làm hòa với nhau.

Nhà thiên văn học Hy Lạp Hipparchus đã sử dụng nhật thực để xác định rằng Mặt Trăng cách Trái đất khoảng 429.000 km (268.000 dặm). Con số này chỉ cao hơn khoảng 11% so với những gì các nhà khoa học ngày nay tìm ra.

Kepler gọi, Halley trả lời

Mặc dù những người tiên phong về nhật thực đầu tiên, bao gồm nhà thiên văn học Trung Quốc Liu Hsiang, nhà triết học Hy Lạp Plutarch và nhà sử học Byzantine Leo Diaconus đã cố gắng mô tả và giải thích nhật thực và các đặc điểm của chúng, nhưng mãi đến năm 1605, nhà thiên văn học Johannes Kepler mới đưa ra mô tả về nhật thực toàn phần.

Hơn một thế kỷ sau, Edmund Halley (sao chổi nổi tiếng Halley được đặt tên theo nhà thiên văn này) đã dự đoán thời gian và đường đi của nhật thực toàn phần vào ngày 3 tháng 5 năm 1715. Tính toán của ông chỉ lệch 4 phút và khoảng 30 km (18 dặm) so với thời gian thực tế và đường đi của nhật thực.

Sao chổi Halley mang tên ông gây ra 2 trận mưa sao băng hàng năm: Eta Aquarids và Orionids.

Một số nhật thực đáng chú ý khác trong lịch sử

Niềm đam mê khoa học với nhật thực đã dẫn đến một số khám phá khoa học quan trọng về bản chất của Mặt Trời, Mặt Trăng và Hệ Mặt Trời của chúng ta.

Tham khảo

• TimeAndDate: Solar Eclipses in History

• Barnard's Loop