Nhật thực một phần là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trăng di chuyển tới giữa Mặt Trời và Trái Đất, nhưng Mặt Trăng chỉ che một phần đĩa Mặt Trời. 

Khi xảy ra nhật thực một phần, Mặt Trăng, Mặt Trời và Trái Đất không hoàn toàn thẳng hàng, bóng của Mặt Trăng chiếu lên bề mặt Trái Đất chỉ gồm phần bên ngoài gọi là vùng bóng nửa tối (penumbra). Khi quan sát từ Trái Đất, ta sẽ thấy giống như là Mặt Trăng đã "cắn" một miếng từ Mặt Trời. 

Đôi khi Mặt Trăng chỉ che một phần rất nhỏ của đĩa Mặt Trời. Nhưng cũng có khi nhật thực một phần lại trông gần giống như nhật thực toàn phần. Kích thước của vùng bị che khuất được gọi là thực phần (độ che phủ nhật thực). 

Toàn phần hay một phần?

Nhật thực xảy ra từ 2 tới 5 lần một năm và chúng thường được đặt tên cho điểm tối nhất (hoặc cực đại) của chúng. Cả nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên điều được xem như nhật thực một phần từ các khu vực trên Trái Đất nằm ngoài khu vực được che phủ bởi vùng ,và vùng bóng tối (umbra) và vùng đối của vùng bóng tối (antumbra), nhưng vẫn ở bên trong vùng bóng nửa tối (vùng bóng bao quanh bên ngoài - outer shadow).

Ảnh: Các điểm nút Mặt Trăng là vị trí mà Mặt Trăng đi qua mặt phẳng quỹ đạo của Trái Đất.

Chỉ xảy ra vào thời điểm trăng mới

Nhật thực chỉ có thể xảy ra vào trăng mới bởi đó là thời điểm Mặt Trăng đi qua giữa Mặt Trời và Trái Đất. 

Tuy nhiên, nhật thực lại không xảy ra ở mọi kỳ trăng mới. Điều này là do mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng di chuyển quanh Trái Đất nghiêng một góc khoảng 5° so với mặt phẳng quỹ đạo của Trái Đất di chuyển quanh Mặt Trời, hay còn gọi là mặt phẳng hoàng đạo.  Các điểm nơi 2 mặt phẳng này gặp nhau được gọi là điểm nút Mặt Trăng (lunar nodes). Nhật thực xảy ra chỉ khi Mặt Trăng đang ở quanh một pha trăng mới xảy ra gần một điểm nút. 

3 giai đoạn 

Có 3 giai đoạn khác nhau của nhật thực một phần:

  • Nhật thực một phần bắt đầu: Mặt Trăng bắt đầu di chuyển trên đĩa Mặt Trời.
  • Nhật thực cực đại: Nhật thực đạt độ che phủ cực đại. Mặt Trăng che phủ đĩa Mặt Trời nhiều hơn bất cứ thời điểm nào khác trong quá trình xảy ra nhật thực. 
  • Nhật thực một phần kết thúc: Mặt Trăng dừng che khuất Mặt Trời. 

Phổ biến hơn gần hai cực 

Khoảng 35% nhật thực là nhật thực một phần, có nghĩa là chúng xảy ra thường xuyên hơn so với nhật thực một phần hoặc nhật thực hình khuyên. Kích thước của vùng bóng nửa tối của Mặt Trăng so với vùng bóng tối của nó (khu vực trung tâm của vùng bóng tối này sẽ tạo nên nhật thực một phần) càng lớn nghĩa là càng nhiều nơi trên Trái Đất có thể quan sát được nhật thực một phần. 

Khi xảy ra nhật thực một phần, vùng bóng tối (umbra) hoặc vùng đối của vùng bóng tối (antumbra), phần trung tâm của vùng bóng tối không chiếu lên bề mặt Trái Đất, mà được chiếu vào không gian ngay phía trên của các vùng cực. Điều này có nghĩa là nhật thực một phần thay vì có khả năng nhìn thấy được ở mọi vĩ độ, lại thường tập trung quanh một nơi gần một trong hai cực.

Hãy nhớ bảo vệ đôi mắt của bạn!

Đừng bao giờ nhìn trực tiếp vào Mặt Trời, kể cả lúc nhật thực hay không, mà không có kính bảo vệ.  Bức xạ cực tím UV từ Mặt Trời có thể đốt cháy võng mạc trong mắt bạn dẫn đến tổn thương vĩnh viễn hoặc thậm chí là mù lòa. 

Cách tốt nhất để ngắm nhật thực toàn phần một cách an toàn là đeo kính bảo vệ mắt (kính xem nhật thực) hoặc quan sát một cách gián tiếp bằng cách chiếu hình ảnh nhật thực qua hộp chiếu lỗ kim.

Tham khảo