Gần đây, cộng đồng mạng xôn xao về mẩu tin trên một trang facebook cá nhân khuyên mọi người cẩn thận với hiện tượng Equinox khiến từ trường thay đổi mạnh và gây ra thời tiết có hại cho sức khỏe.

Vậy thực hư của câu chuyện này là gì? Liệu nó có thực sự đáng sợ như tin đồn hay không?

Hình 1: Hình vẽ minh họa các mùa của Trái Đất nhìn từ phía Bắc. Phía ngoài cùng bên phải là đông chí. Credit: Tauʻolunga/Wikipedia.

Equinox là gì?

Equinox có nghĩa tiếng Việt là "điểm phân", là một sự kiện xảy ra trên quỹ đạo của Trái Đất xung quanh Mặt Trời. Đồng thời, nó xảy ra trên mái vòm tưởng tượng của bầu trời của chúng ta. Đường xích đạo trời tưởng tượng này là một đường tròn lớn chia bầu trời thành Thiên cầu bắc và thiên cầu nam. Đường xích đạo trời nằm chính xác phía trên đường xích đạo của Trái Đất. Tại điểm phân, Mặt Trời sẽ đi qua đường xích đạo trời, để tiến vào vùng thiên cầu nam hoặc thiên cầu bắc.

Tổ tiên của chúng ta không hiểu rằng các điểm phân và điểm chí chỉ là các sự kiện xảy ra trong quá trình di chuyển quỹ đạo hằng năm của Trái Đất xung quanh Mặt Trời. Nhưng họ chắc chắn ghi nhớ ngày này là thời điểm nằm giữa khi đường đi của Mặt Trời nằm thấp nhất trên bầu trời mùa đông, và khi nó ở cao nhất trên bầu trời mùa hè.

Ngày nay chúng ta biết mỗi điểm phân và điểm chí là một sự kiện thiên văn học, gây ra bởi độ nghiêng của Trái Đất trên trục của nó và sự chuyển động không ngừng của nó trên quỹ đạo.

Bởi vì trục Trái Đất không nằm thẳng đứng, mà thực tế là nghiêng khoảng 23.5 độ, nên bán cầu bắc và bán cầu nam của Trái Đất thay đổi vị trí thu nhận ánh sáng Mặt Trời và hơi ấm trực tiếp. Chúng ta có hai điểm phân trong một năm - xuân phân và thu phân - khi độ nghiêng của trục Trái Đất và quỹ đạo Trái Đất vòng quanh Mặt Trời kết hợp theo mỗi cách để nghiêng phần nào về phía Mặt Trời.

Tại điểm phân, hai thiên cầu của Trái Đất nhận lượng ánh sáng Mặt Trời bằng nhau. Đêm và ngày xấp xỉ bằng nhau về thời gian. Thuật ngữ "equinox" (điểm phân) xuất phát từ tiếng Latin "aequus" (equal - bằng nhau) và "nox" (night - đêm).

Nhưng, khi mà Trái Đất không ngừng chuyển động quanh Mặt Trời, những ngày có lượng ánh sáng Mặt Trời bằng nhau này sẽ thay đổi một cách nhanh chóng.

Hình 2: Tổng hợp ảnh trích xuất từ video APOD cho thấy phần ngày và phần đêm của Trái Đất tại các ngày phân và ngày chí. Credit: NASA.

Video dưới đây được đăng trên trang APOD ngày 19/3/2014, nói rằng:

Khi nào thì đường phân cách giữa ngày và đêm trở nên thẳng đứng? Đó là khi sự kiện điểm phân xảy ra, điều sẽ diễn ra vào ngày 19 hoặc 20/3/2016, tùy thuộc vào múi giờ của bạn. Đó là thời điểm trong năm khi ngày và đêm trở nên gần như bằng nhau. Tại điểm phân, đường phân cách của Trái Đất - là đường phân chia phần ngày và phần đêm - trở nên dựng đứng và kết nối cực bắc và cực nam. Đoạn video timelapse chứng minh điều này bằng cách hiển thị cả một năm của hành tinh Trái Đất trong 12 giây. Từ quỹ đạo địa tĩnh, vệ tinh Meteosat ghi lại những bức ảnh hồng ngoại này mỗi ngày tại cùng giờ địa phương. Đoạn video bắt đầu từ điểm phân tháng 9/2010 với đường phân cách đang thẳng đứng. Khi Trái Đất di chuyển quanh Mặt Trời, đường phân cách thấy rõ là nghiêng theo cách nó phân bổ ánh sáng Mặt Trời đến bán cầu bắc ngày một ít hơn, gây ra mùa đông cho bán cầu bắc - và mùa hè cho bán cầu nam. Bức ảnh cuối cùng quay trở lại là điểm phân tháng Chín, kết thúc một chuyến đi dài của Trái Đất - và sẽ tiếp tục - xung quanh Mặt Trời.

Làm thế nào để nhận biết dấu hiệu của điểm phân trong tự nhiên?

Những dấu hiệu của mùa xuân sẽ hiện diện lúc này - và mùa hè đang đến - ở tất cả mọi nơi ở nửa phía bắc của Trái Đất.

Nếu bạn sống ở bán cầu bắc, bạn đã có thể nhận ra bình minh đến sớm hơn và lặn muộn hơn trong một vài tuần này.

Bạn cũng nhận ra sự thay đổi của vòng cung đường đi của Mặt Trời trên bầu trời mỗi ngày. Bạn sẽ thấy nó dịch chuyển dần về phía bắc. Các loài chim và bướm cũng đang di chuyển dần về phía bắc, cùng với sự dịch chuyển đường đi của Mặt Trời.

Ngày dài hơn đến cùng với thời tiết ấm hơn. Con người đang trút bỏ dần áo khoác mùa đông ở nhà. Cây cối đang đâm chồi, và thảm thực vật bắt đầu một chu kỳ sinh trưởng mới. Ở nhiều nơi, hoa xuân đang bắt đầu nở rộ.

Trong khi đó, ở bán cầu nam, ngày đang ngắn dần và đêm dài hơn. Một cơn gió lạnh trong không khí. Mùa thu đang ở đây, và mùa đông đang đến!

Liệu Mặt Trời có mọc ở chính đông và lặn ở chính tây vào điểm phân?

Có, rõ ràng là như thế. Và điều đó đúng bất kể bạn đang đứng ở đâu trên Trái Đất, bởi vì chúng ta đang nhìn vào cùng một bầu trời.

Cho dù bạn ở đâu trên Trái Đất này, bạn có một điểm chính đông và chính tây ở trên đường chân trời. Điểm đó đánh dấu sự giao nhau của đường chân trời với xích đạo trời - một đường tưởng tượng nằm phía trên xích đạo thật của Trái Đất.

Tại điểm phân, Mặt Trời xuất hiện trên đỉnh đầu vào giữa trưa khi nhìn từ đường xích đạo của Trái Đất (xem hình ...).

Hình 3: Hình minh họa cho thấy vị trí của Mặt Trời trên đường xích đạo trời sau mỗi giờ vào ngày phân. Credit: Tau’olunga/Wikipedia.

Đó là lý do tại sao tất cả chúng ta đều Mặt Trời mọc ở hướng chính đông và lặn ở chính tây. Mặt Trời nằm trên đường xích đạo trời, và đường xích đạo trời giao nhau với tất cả các đường chân trời của chúng ta tại các điểm chính đông và chính tây.

Thực tế này khiến cho ngày phân là một ngày tốt để tìm điểm chính đông và chính tây từ vừa nhà bạn hoặc ở một địa điểm yêu thích nào đó để quan sát bầu trời. Chỉ cần đi ra ngoài vào lúc Mặt Trời mọc hoặc Mặt Trời lặn và đánh dấu vị trí của Mặt Trời ở trên đường chân trời với những đối tượng mặt đất quen thuộc.

Nếu bạn làm như vậy, bạn sẽ có thể sử dụng những đối tượng mặt đất này để xác định phương hướng các hướng chính trong những tuần và những tháng sau đó, sau khi Trái Đất đã di chuyển trên quỹ đạo của nó xung quanh Mặt Trời, đưa vị trí mọc và lặn của Mặt Trời dịch về phía bắc.

Equinox có ảnh hưởng đến từ trường Trái Đất không?

Câu trả lời là không! Equinox chỉ là một sự kiện thiên văn học hoàn toàn bình thường khi Trái Đất nghiêng di chuyển trên quỹ đạo quanh Mặt Trời. Nó không hề có mối liên quan nào đến cấu tạo địa chất của Trái Đất, và do đó nó không hề liên quan đến hoạt động từ trường của Trái Đất. Chưa có một báo cáo khoa học nào nói đến mối liên hệ này.

Hình 4: Một mẩu tin phản khoa học được lan truyền trên facebook. Trên thực tế, Equinox không hề liên quan đến từ trường hay thời tiết cực đoan của Trái Đất.

Equinox có gây ra các hiện tượng thời tiết cực đoan hay không?

Thời tiết thay đổi theo thời gian trong năm. Tùy vào mỗi mùa sẽ có các đặc trưng thời tiết riêng. Ngoài ra, thời tiết còn phụ thuộc vào sự biến đổi khí hậu, và các hiện tượng khí hậu cực đoan như El Nino hay La Nina.

Như đã nói đến ở trên, chúng ta có thể dùng thời tiết để nhận biết điểm phân, thì ngược lại, từ điểm phân chúng ta cũng có thể dự đoán được xu hướng thời tiết. Hay nói cách khác, điểm phân Equinox chỉ là một mốc thời gian trong năm, và nó hoàn toàn không liên quan gì đến các hiện tượng thời tiết bất thường cả.

Nói tóm lại, tất cả những thông tin cho rằng Equinox gây ra các hiện tượng thời tiết bất thường, hay sự thay đổi từ trường Trái Đất, là hoàn toàn bịa đặt, không có cơ sở khoa học. Đó chỉ là một trò đùa hoặc là một trò lừa đảo mà thôi.

Theo Earthsky