Hướng dẫn quan sát các chòm sao, các vật thể sâu, các hành tinh, và các sự kiện thiên văn học đáng chú ý trên bầu trời đêm tháng 05/2021.

Các pha Mặt Trăng

Ngày 04/05/2021: Trăng hạ huyền

Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và mọc từ sau nửa đêm. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.

Ngày 12/05/2021: Trăng mới

Mặt Trăng sẽ xuất hiện cùng phía với Mặt Trời và sẽ không hiện diện trên bầu trời đêm. Đây là thời điểm tốt nhất tháng để quan sát các vật thể mờ như các thiên hà hay các cụm sao bởi vì không có sự lấn át của ánh trăng.

Ngày 20/05/2021: Trăng thượng huyền

Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và xuất hiện ở thiên đỉnh vào đầu buổi tối, sau đó lặn dần về phía tây. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.

Ngày 26/05/2021: Trăng tròn, siêu trăng

Mặt Trăng sẽ ở vị trí xung đối và bề mặt của nó sẽ phản xạ tối đa ánh sáng Mặt Trời về phía Trái Đất. Lần trăng tròn này được những bộ lạc bản địa đầu tiên ở Mỹ gọi là Trăng Hoa, bởi vì đây là thời điểm những loài hoa mùa xuân đua nhau khoe sắc. Lần trăng tròn này cũng được gọi là siêu trăng khi mà Mặt Trăng sẽ ở vị trí gần cực cận với Trái Đất (< 360000 km) và trông có vẻ lớn hơn và sáng hơn một chút so với lúc trăng tròn bình thường khác. Theo âm lịch Việt Nam, ngày này là ngày rằm tháng Tư. Rằm tháng Tư cũng là ngày Phật Đản trong Phật Giáo.

Các hành tinh buổi tối

Sao Thủy

Sao Thủy hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Thủy sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Bạch Dương, Kim Ngưu. Sao Thủy là hành tinh ở gần Mặt Trời nhất. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra hành tinh này cũng có các pha như Mặt Trăng. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.

Tối 17 tháng 05: Sao Thủy ở vị trí Ly giác cực đại phía đông. Hành tinh này sẽ đạt ly giác cực đại phía đông lên đến 22 độ 1 phút tính từ Mặt Trời. Đây là thời điểm tốt nhất để quan sát hành tinh này khi mà hành tinh này ở vị trí cao nhất trên đường chân trời bầu trời đêm. Hãy quan sát hành tinh này ở thấp trên đường chân trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.

Sao Kim

Sao Kim hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Kim sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Bạch Dương, Kim Ngưu. Sao Kim là đối tượng sáng nhất trên bầu trời đêm nếu không tính đến Mặt Trăng. Trong văn hoá dân gian Việt Nam, hành tinh này còn được gọi là Sao Mai nếu xuất hiện vào buổi sáng sớm, và là Sao Hôm nếu xuất hiện vào buổi tối. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra hành tinh này cũng có các pha như Mặt Trăng. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.

Sao Hỏa

Sao Hỏa hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Hỏa sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Song Tử. Sao Hỏa còn được gọi tên là hành tinh Đỏ bởi vì bề mặt của hành tinh này có màu đỏ tối. Vì kích thước quá nhỏ bé của mình, các chi tiết bề mặt Sao Hỏa chỉ có thể quan sát được qua những chiếc kính thiên văn mạnh nhất. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.

Tối 16 tháng 05: Giao hội của Sao Hỏa với Mặt Trăng. Mặt Trăng và Sao Hỏa sẽ tiến đến gần nhau và cách nhau chỉ 3 độ 5 phút.

Các hành tinh buổi sáng

Sao Mộc

Sao Mộc hiện diện trên bầu trời buổi sáng sớm. Trong tháng này, Sao Mộc sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Bảo Bình. Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời. Bốn vệ tinh lớn nhất của hành tinh khí khổng lồ này có thể dễ dàng quan sát được qua một cặp ống nhòm. Bề mặt của Sao Mộc đặc trưng bởi các sọc mây màu nâu tối có thể quan sát được qua kính thiên văn. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía đông ngay trước khi Mặt Trời mọc.

Sao Thổ

Sao Thổ hiện diện trên bầu trời buổi sáng sớm. Trong tháng này, Sao Thổ sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Ma Kết. Sao Thổ là một hành tinh khí khổng lồ tuyệt đẹp với vành đai đặc trưng bao quanh. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra vành đai tuyệt đẹp của hành tinh này. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía đông ngay trước khi Mặt Trời mọc.

Rạng sáng 04 tháng 05: Giao hội của Sao Thổ với Mặt Trăng. Sao Thổ và Mặt Trăng sẽ tiến đến gần nhau và cách nhau chỉ 4 độ 44 phút.

Các chòm sao và các vật thể sâu

Nhìn về phía nam, tránh xa vùng trung tâm đầy sao của Dải Ngân Hà. Như vậy chúng ta có thể nhìn sâu hơn vào vũ trụ. Chòm sao Xử Nữ (Virgo) chế ngự bầu trời rộng lớn phía nam vào buổi tối muộn. Là một trong những chòm sao Hoàng Đạo từ thời cổ đại, Xử Nữ tôn lên nhân cách sống của người phụ nữ.

Sử dụng một cặp ống nhòm để thăm thú cụm thiên hà Xử Nữ (Virgo Cluster of Galaxies). Mỗi đốm sáng nhỏ là những thiên hà ở rất xa so với Ngân Hà của chúng ta, được thắp sáng bởi ánh sáng của hàng tỷ ngôi sao trong mỗi thiên hà.

Thiên hà Sombrero, hay còn gọi là M104, nằm ở phần phía nam của chòm sao Xử Nữ. Dải bụi tối khiến nó trông giống như một chiếc mũ lớn, đúng như tên gọi của nó.

Có hai chòm sao nhỏ hơn nằm phía trên chòm sao Xử Nữ. Chòm sao Tóc Tiên (Coma Berenices), một vị nữ hoàng đáng kính đã dâng mái tóc dài của mình cho các vị thần để đảm bảo cho chồng trở về an toàn từ chiến tranh.

M64, một thiên hà xoắn ốc, có thể tìm thấy trong làn tóc của chòm sao Tóc Tiên.

Chòm sao Lạp Khuyển (Canes Venatici) đại diện cho những chú chó săn của các vị thần.

Ngôi sao sáng nhất trong chòm sao Lạp Khuyển là Cor Caroli - có nghĩa là \"Trái tim của Charles\", được đặt theo tên vua Charles đệ nhất ở nước Anh.

M51, nằm trong chòm sao Lạp Khuyển, còn gọi là Thiên hà Xoáy Nước (Whirlpool Galaxy). Đó là một trong những thiên hà xoắn ốc chính diện đẹp nhất trên bầu trời.

Các sự kiện thiên văn học

Ngày 06-07/05: Mưa sao băng Bảo Bình eta (η-Aquariids).

Mưa sao băng Bảo Bình η (Eta Aquarid) là một trận mưa sao băng trên trung bình, với khoảng 60 sao băng một giờ tại cực đỉnh. Phần lớn sao băng được nhìn thấy ở bán cầu Nam. Tại bán cầu Bắc, tần suất chỉ ở khoảng 30 sao băng một giờ.

Trận mưa sao băng này được cho là xuất phát từ tàn dư bụi để lại của sao chổi Halley, được phát hiện và quan sát từ thời cổ đại.

Trận mưa sao băng diễn ra hằng năm từ ngày 19 tháng 4 đến ngày 28 tháng 5. Cực điểm năm nay của Bảo Bình eta rơi vào đêm 06, rạng sáng 07 tháng 05. Mặt Trăng hạ huyền sẽ chặn mất các sao băng mờ, nhưng nếu thực sự kiên nhẫn, bạn vẫn có thể nhìn thấy được một vài sao băng sáng nhất.

Thời gian quan sát tốt nhất là sau nửa đêm tại khu vực tối, thoáng đãng. Các sao băng sẽ bắt nguồn từ chòm sao Aquarius (Bảo Bình), nhưng cũng có thể xuất hiện bất cứ đâu trên bầu trời.

Ngày 26/05: Nguyệt thực Toàn phần

Một nguyệt thực xảy ra khi Mặt Trăng, Trái Đất và Mặt Trời nằm chính xác trên một đường thẳng và Mặt Trăng đi vào vùng bóng của Trái Đất.

Nguyệt thực toàn phần xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối (Umbra) của Trái Đất và bị che khuất hoàn toàn. Khi nguyệt thực toàn phần xảy ra, ánh sáng đỏ từ Mặt Trời đi xuyên qua bầu khí quyển ở vùng rìa Trái Đất đến Mặt Trăng và Mặt Trăng phản xạ lại ánh sáng đỏ này khiến cho từ Trái Đất, chúng ta quan sát được một Mặt Trăng có màu đỏ tối mà người ta thường gọi một cách kỳ bí là trăng máu.

Diễn biến của Nguyệt thực Toàn phần ngày 26 tháng 05.

• 15:47: Nguyệt thực nửa tối bắt đầu, Mặt Trăng đi vào vùng bóng nửa tối của Trái Đất và bắt đầu giảm độ sáng.
• 16:44: Nguyệt thực một phần bắt đầu, Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối của Trái Đất và dần bị che khuất một phần.
• 18:18: Nguyệt thực đạt cực đại, Mặt Trăng nằm ở gần trung tâm của vùng bóng tối. Độ che phủ tối đa tại Hà Nội đạt 101%, tại thành phố Hồ Chí Minh là 101%.
• 18:25: Nguyệt thực toàn phần kết thúc, Mặt Trăng bắt đầu đi ra khỏi vùng bóng tối của Trái Đất.
• 19:52: Nguyệt thực một phần kết thúc, Mặt Trăng đi vào vùng bóng nửa tối của Trái Đất.
• 20:49: Nguyệt thực nửa tối kết thúc, Mặt Trăng đi ra khỏi vùng bóng nửa tối của Trái Đất.

Tại Việt Nam có thể quan sát diễn biến của Nguyệt thực Toàn phần lần này, bắt đầu từ 18:35 khi Mặt Trăng mọc lên từ đường chân trời cho đến khi kết thúc.

Nguyệt thực có thể quan sát an toàn, kể cả với trẻ em, mà không cần đến các biện pháp bảo vệ nào. Sử dụng kính thiên văn hoặc ống nhòm để có những trải nghiệm tốt nhất.

Bầu trời đêm luôn là một bữa tiệc thiên văn kỳ thú. Hãy khám phá những điều kỳ diệu từ ngay sân sau nhà bạn.
Truy cập website vatlythienvan.com để tìm hiểu thêm nhiều điều bổ ích.
VẬT LÝ THIÊN VĂN - Chia sẻ niềm đam mê!