Hướng dẫn quan sát các chòm sao, các vật thể sâu, các hành tinh, và các sự kiện thiên văn học đáng chú ý trên bầu trời đêm tháng 11/2021.
Các pha Mặt Trăng
Trăng Hải Ly, vi trăng, là tên gọi cho pha trăng tròn của tháng 11 năm 2021.
Ngày 05/11: Trăng mới
Mặt Trăng sẽ xuất hiện cùng phía với Mặt Trời và sẽ không hiện diện trên bầu trời đêm. Đây là thời điểm tốt nhất tháng để quan sát các vật thể mờ như các thiên hà hay các cụm sao bởi vì không có sự lấn át của ánh trăng.
Ngày 11/11: Trăng thượng huyền
Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và xuất hiện ở thiên đỉnh vào đầu buổi tối, sau đó lặn dần về phía tây. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.
Ngày 19/11: Trăng tròn, vi trăng
Mặt Trăng sẽ ở vị trí xung đối và bề mặt của nó sẽ phản xạ tối đa ánh sáng Mặt Trời về phía Trái Đất. Lần Trăng tròn này còn được biết đến bởi các bộ lạc bản địa cổ ở Mỹ với tên gọi Trăng Hải Ly, bởi vì đây là thời điểm đặt bẫy hải ly để lấy lông chuẩn bị cho mùa đông băng giá sắp đến khi mà các đầm lầy và sông đã bị đóng băng.
Theo âm lịch Việt Nam, ngày này là ngày rằm tháng Mười. Rằm tháng Mười trùng thời điểm với ngày Tết Hạ Nguyên (Tết Cơm Mới).
Ngày 27/11: Trăng hạ huyền
Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và mọc từ sau nửa đêm. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.
Các hành tinh buổi tối
Bầu trời đêm tháng 11 năm 2021 được tô điểm bởi các hành tinh tuyệt đẹp. Sao Kim, Sao Mộc, Sao Thổ, hiện diện trên bầu trời đêm.
Sao Kim
Sao Kim hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Kim sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Xà Phu, Cung Thủ. Sao Kim là đối tượng sáng nhất trên bầu trời đêm nếu không tính đến Mặt Trăng. Trong văn hoá dân gian Việt Nam, hành tinh này còn được gọi là Sao Mai nếu xuất hiện vào buổi sáng sớm, và là Sao Hôm nếu xuất hiện vào buổi tối. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra hành tinh này cũng có các pha như Mặt Trăng. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Tối 08/11: Giao hội của Sao Kim với Mặt Trăng. Mặt Trăng và Sao Kim sẽ giao hội và tiến đến gần nhau, cách nhau chỉ 3 độ 1 phút.
Sao Mộc
Sao Mộc hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Mộc sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Ma Kết. Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời. Bốn vệ tinh lớn nhất của hành tinh khí khổng lồ này có thể dễ dàng quan sát được qua một cặp ống nhòm. Bề mặt của Sao Mộc đặc trưng bởi các sọc mây màu nâu tối có thể quan sát được qua kính thiên văn. Hãy tìm kiếm hành tinh này mọc cao trên bầu trời buổi tối.
Sao Thổ
Sao Thổ hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Thổ sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Ma Kết. Sao Thổ là một hành tinh khí khổng lồ tuyệt đẹp với vành đai đặc trưng bao quanh. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra vành đai tuyệt đẹp của hành tinh này. Hãy tìm kiếm hành tinh này mọc cao trên bầu trời buổi tối.
Tối 10/11: Giao hội của Sao Thổ với Mặt Trăng. Mặt Trăng và Sao Thổ sẽ giao hội và tiến đến gần nhau, cách nhau chỉ 4 độ 47 phút.
Các chòm sao và các vật thể sâu
Song Ngư, Bạch Dương, Tam Giác, là những chòm sao đại diện cho tháng 11. Bầu trời đêm thật huyền ảo với các chòm sao gắn liền với những câu chuyện thần thoại kỳ thú.
Chòm sao Song Ngư (Pisces), trong thần thoại cổ đại, là một cặp cá song sinh dính liền nhau. Chúng đại diện cho hai vị thần Hy Lạp đang chạy trốn khỏi quỷ Typhon, một con quái thú thân người với hàng trăm đầu rắn phun lửa. Cả hai đã chạy thoát bằng cách nhảy xuống biển và biến thành loài cá. Họ đã buộc lại với nhau bằng dây để không bị lạc khỏi nhau. Hãy tìm kiếm chòm sao này bằng cách xác định một vòng sao ở cao trên bầu trời phương nam.
Vòng tròn của Song Ngư, đại diện cho chiếc đầu của loài cá phương tây (Western Fish), nằm ở giữa Hình vuông Lớn của Phi Mã và chòm sao Bảo Bình.
Song Ngư là nhà của thiên hà Bóng Ma (Phantom Galaxy - M74), một thiên hà xoắn ốc cỡ lớn chính diện có thể nhìn thấy được bằng ống nhòm.
Ngay phía đông Song Ngư là chòm sao Bạch Dương (Aries), chú cừu vàng của các vị thần Hy Lạp. Đây là một chòm sao mờ. Song Ngư và Bạch Dương đều nằm trên đường hoàng đạo, là đường đi của Mặt Trời.
Chòm sao Tam Giác (Triangulum), một chòm sao có hình dáng đơn giản nhất, được nhận diện từ thời cổ đại. Hãy tìm nó ngay bên cạnh Bạch Dương và Song Ngư.
Thiên hà Tam Giác dễ thương nằm trong khu vực này. Nó thuộc cùng cụm thiên hà có chứa Dải Ngân Hà của chúng ta. Còn được biết đến với tên M33, thiên hà này cách chúng ta khoảng 3 triệu năm ánh sáng. Chúng ta có thể nhìn thấy nó trong đêm tối với ống nhòm.
Các sự kiện thiên văn học
Mưa sao băng Sư Tử thắp sáng bầu trời đêm tháng 11. Nguyệt thực Một phần là sự kiện thiên văn sẽ diễn ra trong tháng này.
Ngày 17-18/11: Mưa sao băng Sư Tử (Leonids).
Mưa sao băng Sư Tử (Leonids) là một trận mưa sao băng trung bình với tần suất 15 sao băng một giờ tại cực đỉnh. Sư Tử đặc biệt bởi vì chu kỳ cao điểm của nó lặp lại sau mỗi 33 năm khi mà bầu trời xuất hiện đến hàng trăm sao băng mỗi giờ. Lần cao điểm gần nhất đã diễn ra năm 2001. Các sao băng Sư Tử có nguồn gốc từ tàn dư bụi để lại bởi sao chổi Tempel-Tuttle, được phát hiện năm 1865. Trận mưa sao băng diễn ra hằng năm từ ngày 06 đến ngày 30 tháng 11. Cực điểm năm nay của Sư Tử rơi vào đêm 17, rạng sáng 18 tháng 11. Mặt Trăng khuyết đầu tháng sẽ chặn mất nhiều sao băng mờ, nhưng nếu có đủ kiên nhẫn, bạn vẫn có thể nhìn thấy được một vài sao băng sáng nhất. Thời gian quan sát tốt nhất là sau nửa đêm tại khu vực tối, thoáng đãng. Các sao băng sẽ bắt nguồn từ chòm sao Leo (Sư Tử), nhưng cũng có thể xuất hiện bất cứ đâu trên bầu trời.
Ngày 19/11: Nguyệt thực Một phần
Một nguyệt thực xảy ra khi Mặt Trăng, Trái Đất và Mặt Trời nằm chính xác trên một đường thẳng và Mặt Trăng đi vào vùng bóng của Trái Đất.
Nguyệt thực một phần xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối (Umbra) của Trái Đất và bị che khuất một phần.
Diễn biến của Nguyệt thực Một phần ngày 19 tháng 11.
- 13:02: Nguyệt thực nửa tối bắt đầu, Mặt Trăng đi vào vùng bóng nửa tối của Trái Đất và bắt đầu giảm độ sáng.
- 14:18: Nguyệt thực một phần bắt đầu, Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối của Trái Đất và dần bị che khuất một phần.
- 16:02: Nguyệt thực đạt cực đại, Mặt Trăng nằm ở gần trung tâm của vùng bóng tối.
- 17:47: Nguyệt thực một phần kết thúc, Mặt Trăng đi vào vùng bóng nửa tối của Trái Đất.
- 19:03: Nguyệt thực nửa tối kết thúc, Mặt Trăng đi ra khỏi vùng bóng nửa tối của Trái Đất.
Tại Việt Nam chỉ quan sát được một phần diễn biến của sự kiện Nguyệt thực Một phần lần này, bắt đầu từ 17:21 khi Mặt Trăng mọc lên từ đường chân trời cho đến khi kết thúc.
Nguyệt thực có thể quan sát an toàn, kể cả với trẻ em, mà không cần đến các biện pháp bảo vệ nào. Sử dụng kính thiên văn hoặc ống nhòm để có những trải nghiệm tốt nhất.
Bầu trời đêm luôn là một bữa tiệc thiên văn kỳ thú. Hãy khám phá những điều kỳ diệu từ ngay sân sau nhà bạn.
Truy cập website vatlythienvan.com để tìm hiểu thêm nhiều điều bổ ích.
VẬT LÝ THIÊN VĂN - Chia sẻ niềm đam mê!
