Trăng Sói, Sao Thủy, Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Kim, hiện diện trên bầu trời đêm. Lạp Hộ, Ngự Phu, Kim Ngưu là những chòm sao đại diện cho tháng 01. Mưa sao băng Quadrantids sẽ diễn ra trong tháng này.
Hướng dẫn quan sát các chòm sao, các vật thể sâu, các hành tinh, và các sự kiện thiên văn học đáng chú ý trên bầu trời đêm tháng 01/2022.
Các pha Mặt Trăng
Trăng Sói, là tên gọi cho pha trăng tròn của tháng 01 năm 2022.
Ngày 03/01: Trăng mới
Mặt Trăng sẽ xuất hiện cùng phía với Mặt Trời và sẽ không hiện diện trên bầu trời đêm. Đây là thời điểm tốt nhất tháng để quan sát các vật thể mờ như các thiên hà hay các cụm sao bởi vì không có sự lấn át của ánh trăng.
Ngày 10/01: Trăng thượng huyền
Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và xuất hiện ở thiên đỉnh vào đầu buổi tối, sau đó lặn dần về phía tây. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.
Ngày 18/01: Trăng tròn
Mặt Trăng sẽ ở vị trí xung đối và bề mặt của nó sẽ phản xạ tối đa ánh sáng Mặt Trời về phía Trái Đất. Lần trăng tròn này được những bộ lạc bản địa đầu tiên ở Mỹ gọi là Trăng Sói, bởi vì đây là thời gian những chú sói đói tru lên bên ngoài trại của họ. Theo âm lịch Việt Nam, ngày rằm tháng Chạp đến sớm hơn thời điểm trăng tròn 1 ngày (nhằm ngày 17 tháng 01 dương lịch).
Ngày 25/01: Trăng hạ huyền
Mặt Trăng sẽ có hình dạng bán nguyệt và mọc từ sau nửa đêm. Những ngày quanh ngày này là thuận lợi nhất để quan sát Mặt Trăng qua kính thiên văn hay ống nhòm. Các miệng hố trên Mặt Trăng sẽ xuất hiện rõ trên bề mặt của vệ tinh tự nhiên này.
Các hành tinh buổi tối
Bầu trời đêm tháng 01 năm 2022 được tô điểm bởi các hành tinh tuyệt đẹp. Sao Thủy, Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Kim hiện diện trên bầu trời đêm.
Sao Thủy
Sao Thủy hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Thủy sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Cung Thủ, Ma Kết. Sao Thủy là hành tinh ở gần Mặt Trời nhất. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra hành tinh này cũng có các pha như Mặt Trăng. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Tối 7/01: Sao Thủy ở vị trí Ly giác cực đại phía đông.
Hành tinh này sẽ đạt ly giác cực đại phía đông lên đến 19 độ 13 phút tính từ Mặt Trời. Đây là thời điểm tốt nhất để quan sát hành tinh này khi mà hành tinh này ở vị trí cao nhất trên đường chân trời bầu trời đêm. Hãy quan sát hành tinh này ở thấp trên đường chân trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Tối 13/01: Giao hội của Sao Thủy với Sao Thổ.
Sao Thổ và Sao Thủy sẽ giao hội và tiến đến gần nhau, cách nhau chỉ 3 độ 22 phút.
Sao Mộc
Sao Mộc hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Mộc sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Bảo Bình. Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời. Bốn vệ tinh lớn nhất của hành tinh khí khổng lồ này có thể dễ dàng quan sát được qua một cặp ống nhòm. Bề mặt của Sao Mộc đặc trưng bởi các sọc mây màu nâu tối có thể quan sát được qua kính thiên văn. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Sao Thổ
Sao Thổ hiện diện trên bầu trời buổi tối. Trong tháng này, Sao Thổ sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Ma Kết. Sao Thổ là một hành tinh khí khổng lồ tuyệt đẹp với vành đai đặc trưng bao quanh. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra vành đai tuyệt đẹp của hành tinh này. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía tây ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Các hành tinh buổi sáng
Sao Kim
Sao Kim hiện diện trên bầu trời buổi sáng sớm. Trong tháng này, Sao Kim sẽ xuất hiện ở khu vực của chòm sao Cung Thủ. Sao Kim là đối tượng sáng nhất trên bầu trời đêm nếu không tính đến Mặt Trăng. Trong văn hoá dân gian Việt Nam, hành tinh này còn được gọi là Sao Mai nếu xuất hiện vào buổi sáng sớm, và là Sao Hôm nếu xuất hiện vào buổi tối. Một chiếc kính thiên văn đủ mạnh sẽ giúp bạn nhận ra hành tinh này cũng có các pha như Mặt Trăng. Hãy tìm kiếm hành tinh này trên bầu trời phía đông ngay trước khi Mặt Trời mọc.
Các chòm sao và các vật thể sâu
Bầu trời đêm thật huyền ảo với các chòm sao gắn liền với những câu chuyện thần thoại kỳ thú. Lạp Hộ, Ngự Phu, Kim Ngưu, là những chòm sao đại diện cho tháng 01.
Bầu trời mùa đông được trang hoàng bởi vô số các ngôi sao lấp lánh. Chàng thợ săn Orion (Lạp Hộ) là nhân vật chính của mùa đông, rảo bước trên bầu trời đêm với cái thắt lưng nổi bật chứa ba ngôi sao thẳng hàng.
Phía trên Lạp Hộ là chòm sao cổ đại Ngự Phu (Auriga), được tạo hình là một người chăn dắt đàn dê trong thần thoại Hy Lạp và La Mã. Chòm sao Ngự Phu là một vòng tròn tuyệt đẹp được ghép thành từ các ngôi sao lấp lánh như nạm ngọc, điểm tô cho vẻ đẹp của bầu trời cao.
Capella, ngôi sao sáng thứ sáu trong số các sao sáng nhất trên bầu trời, là một hệ sao bốn - gồm có hai ngôi sao nhị phân sáng, và hai sao lùn đôi mờ hơn. Hai ngôi sao sáng này là những sao có màu vàng giống Mặt Trời của chúng ta, nhưng chúng lớn hơn khoảng 10 lần và sáng hơn từ 50 đến 80 lần.
Ở cạnh Ngự Phu là chòm sao lớn Kim Ngưu (Taurus), mang hình tượng một chú bò tót. Trong truyện thần thoại Hy Lạp, chòm sao này đại diện cho thần Zeus cải trang thành một chú bò trắng có sừng vàng.
Mắt của chú bò tót này là một ngôi sao màu cam Aldebaran. Ngôi sao khổng lồ đỏ đang cạn kiệt năng lượng này đang ở giai đoạn cuối cùng của cuộc đời.
Phần đầu của chú bò tót có dạng hình chữ V được tạo thành bởi Hyades, một cụm sao tuyệt đẹp, dễ dàng nhìn thấy bằng mắt thường.
Cụm sao Thất Nữ (Pleiades) nằm ở gần đầu của chú bò. Thất Nữ lớn và sáng, đây là một trong những cụm sao được biết đến nhiều nhất nhất trên bầu trời đêm và thường được gọi là “the Seven Sisters” - bảy chị em (Thất nữ). Tuy mắt thường chỉ có thể nhìn thấy sáu hoặc bảy ngôi sao, thì thực tế cụm Thất Nữ này chứa tới hơn 250 sao. Một chiếc ống nhòm sẽ giúp bạn thấy được cụm sao này một cách rõ ràng. Những ngôi sao trong cụm sao này vẫn đang rất nóng và còn trẻ, bao quanh bởi một đám mây bụi. Ánh sáng từ các ngôi sao này phản xạ qua đám bụi và tạo thành màu xanh dương huyền ảo.
Ở mũi sừng của chòm sao Taurus là tinh vân Con Cua (Crab Nebula). Tinh vân Con Cua là những gì còn lại của một ngôi sao đã bùng phát thành siêu sao mới, từng được quan sát bởi các nhà thiên văn học người Trung Hoa, Nhật Bản, và Ả Rập từ năm 1054. Những chiếc kính thiên văn mặt đất và không gian đã quan sát tinh vân này ở các dạng ánh sáng khác nhau. Các bước sóng khác nhau của ánh sáng đã hé lộ các chi tiết của tàn dư siêu sao mới này. Kết hợp thông tin từ các bước sóng sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về đám mây khí phát sáng đang giãn nở. Và ngôi sao neutron đang quay còn lại bên trong lõi của tinh vân này.
Các sự kiện thiên văn học
Mưa sao băng Thước Tứ Phân thắp sáng bầu trời đêm tháng 01., là sự kiện thiên văn sẽ diễn ra trong tháng này.
Ngày 03-04/01: Mưa sao băng Thước Tứ Phân (Quadrantids).
Mưa sao băng Thước Tứ Phân (Quadrantids) là một trận mưa sao băng trên mức trung bình, với khoảng 40 sao băng mỗi giờ tại cực điểm. Trận mưa sao băng này được cho là bắt nguồn từ các hạt bụi để lại bởi sao chổi đã “tuyệt chủng” 2003 EH1, được phát hiện năm 2003. Các sao băng Thước Tứ Phân thường xuất hiện từ ngày 01 đến ngày 05 tháng 01 hằng năm. Cực điểm năm nay của Thước Tứ Phân rơi vào đêm 03, rạng sáng 04 tháng 01. Mặt Trăng đang ở pha trăng mới sẽ không gây ảnh hưởng đến việc quan sát mưa sao băng, khiến cho đây sẽ là một trong những trận mưa sao băng tuyệt vời của cả năm. Thời gian quan sát tốt nhất là sau nửa đêm tại khu vực tối, thoáng đãng. Các sao băng sẽ bắt nguồn từ chòm sao Mục Phu (Bootes), nhưng cũng có thể xuất hiện bất cứ đâu trên bầu trời.
Bầu trời đêm luôn là một bữa tiệc thiên văn kỳ thú. Hãy khám phá những điều kỳ diệu từ ngay sân sau nhà bạn.
Truy cập website vatlythienvan.com để tìm hiểu thêm nhiều điều bổ ích.
VẬT LÝ THIÊN VĂN - Chia sẻ niềm đam mê!
