Thu Phân tại bán cầu Bắc bắt đầu vào 22 tháng 9 20:30 UTC+7 (giờ Việt Nam). Mặt Trời sẽ chiếu thẳng trên đường xích đạo, lúc này thời gian ngày và đêm sẽ gần như bằng nhau tại mọi nơi trên thế giới. Tại Việt Nam, Thu phân được xem là điểm giữa của mùa thu. Ở một số quốc gia, như Hoa Kỳ và châu Âu, ngày này được xem là ngày đầu tiên của mùa Thu tại bán cầu Bắc và là ngày đầu tiên của mùa Xuân tại bán cầu Nam. Thu Phân cũng là một trong số 24 tiết khì (solar term) trong văn hóa Việt Nam và Trung Hoa.
Bắc và Nam bán cầu nhận được ánh sáng Mặt Trời như nhau nhưng không có nghĩa là ngày và đêm sẽ chính xác bằng nhau.
Thu phân là gì?
Người xưa dành nhiều thời gian ở ngoài trời hơn chúng ta, họ coi bầu trời như một thước đo thời gian và là một cuốn lịch. Họ cũng có thể dễ dàng nhận thấy rằng đường đi của Mặt Trời trên bầu trời, độ dài của ban ngày, vị trí mọc và lặn của Mặt Trời đều thay đổi một cách đều đặn trong năm.
Tổ tiên của chúng ta đã xây dựng những đài quan sát đầu tiên để theo dõi sự thay đổi của Mặt Trời. Đơn củ như Machu Picchu tại Chile, nơi mà những tảng đá Intihuatana đã được chứng minh là nơi đánh dấu chính xác của hai Phân điểm và các chu kỳ quan trọng khác của các thiên thể và Intihuatana cũng có nghĩa là “buộc Mặt Trời”. Ngày nay, ta biết Phân điểm và Chí điểm (equinox và solstice) là sự kiện thiên văn tạo ra bởi độ nghiêng trục của trái Đất quanh quỹ đạo với Mặt Trời. Như chúng ta biết, Trái Đất không tự quay theo phương thẳng đứng mà trục của nó nghiêng 23.5 độ.
Tảng đá Intihuatana
Một năm có hai lần Trái Đất ở Phân điểm đó là Thu Phân và Xuân Phân khi độ nghiêng của trục và quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời ở vị trí không hướng về Mặt Trời cũng không nghiêng xa Mặt Trời. Hai bán cầu của Trái Đất đều nhận được ánh sáng Mặt Trời gần như nhau ở thời gian Phân điểm. Ngày và đêm có độ dài gần như nhau. Từ Equinox trong tiếng Latin gồm aequus (equal - bằng nhau) và nox (night - đêm)
Tất nhiên, Trái Đất không ngừng chuyển động với quỹ đạo quanh Mặt Trời. Vì vậy, độ dài của ban ngày và ban đêm gần như bằng nhau và sẽ thay đổi qua từng ngày.
Thời điểm thích hợp để theo dõi quá trình giao mùa trong tự nhiên.
Người ta biết mùa hè đã đi qua và mùa đông sắp đến trên tât cả mọi nơi trên Trái Đất, nếu bạn sống ở Bắc bán cầu, sẽ thật dễ dàng để nhận ra rằng Mặt Trời đang mọc ngày càng muộn hơn và lặn cũng sớm hơn. Nếu bạn chú ý đến hướng đi của Mặt Trời trên bầu trời thì nó đang dịch chuyển về phía Tây Nam, loài chim cũng đang di cư về phía Nam theo đường đi của Mặt Trời.
Ngày ngắn hơn kéo theo thời tiết cũng mát mẻ hơn, xung quanh chúng ta, một vài cây cối và thực vật đang dần kết thúc vòng sinh trưởng năm nay của chúng bằng những chiếc lá vàng hoặc một đợt nở bông cuối cũng trước khi mùa đông đến.
Trên bầu trời đêm, Con cá phương Nam- Nam Ngư (Fomalhaut) cũng được biết đến với cái tên Ngôi sao mùa Thu đang tỏa sáng trên bầu trời mỗi đêm.
Từ Bắc bán cầu, Nam ngư, đôi khi còn được biết đến với các tên Ngôi sao mùa Thu và Ngôi sao đơn độc bởi không có ngôi sao nào sáng bằng nó quanh vùng trời. Ảnh EarthSky friend Tony Gieracki
Có phải Mặt Trời chỉ mọc ở hướng Đông và lặn ở hướng Tây?
Nói chung thì đúng là vậy, và cho dù ở bất cứ đâu trên Trái Đất thì chúng ta gần như đều nhìn thấy cùng một bầu trời. Mọi nơi trên Trái Đất, ngoại trừ cực Bắc và Nam bạn có điểm cực Bắc và Nam, bạn có một điểm cực Đông và Tây trên đường chân trời đánh dấu giao điểm của đường chân trời với đường xích đạo trời - đường tưởng tượng phía trên so với đường xích đạo thực của Trái Đất. Vào các Phân điểm, Mặt Trời xuất hiện trên đỉnh đầu vào giữa trưa khi nhìn từ xích đạo.
Giả định vị trí của Mặt Trời trên xích đạo trời qua mỗi giờ ở ngày Phân điểm ( Thu Phân và Xuân Phân) Tau’olunga/ Wikimedia Commons.
Đó là lí do tại sao Mặt Trời mọc ở hướng Đông và lặn ở hướng Tây đối với tất cả chúng ta, đường đi của Mặt Trời so với chúng ta nằm trên xích đạo trời và đường xích đạo trời lại giao với đường chân trời tại điểm cực Tây và cực Đông.
Điều này làm cho ngày diễn ra Phân điểm là một ngày lí tưởng để xác định hướng Đông và Tây từ sân nhà hoặc địa điểm quan sát bầu trời ưa thích của bạn. Chỉ cần đi ra ngoài vào thời điểm bình minh hay hoàng hôn và để ý vị trí của Mặt Trời trên đường chân trời. Nếu làm được điều này, bạn có thể sử dụng các mốc đó để tìm các hướng chính trong những này tiếp theo mà mặt trời khộc mọc và lặn ở hưỡng chính Đông hay chính Tây nữa.
Tham khảo
1. Earthsky : September equinox: All you need to know
