ĐÔNG CHÍ LÀ GÌ?
Đối với chúng ta ở Bắc bán cầu, ngày Đông chí đánh dấu những đêm dài nhất và những ngày ngắn nhất trong năm. Trong khi đó, Nam bán cầu đang có đêm ngắn ngày dài. Thời điểm hạ chí tháng 12 năm 2021 là thời điểm Mặt Trời đến điểm cực nam trên bầu trời - sẽ xảy ra vào Thứ Ba, ngày 21 tháng 12 năm 2021, lúc 15:59 UTC (22:59 VN).
Đường đi của mặt trời trong khoảng thời gian từ Hạ Chí đến Đông Chí. Ian Hennes ở Medicine Hat, Alberta, Canada
Chí điểm là gì?
Những cư dân cổ xưa trên Trái Đất biết rằng đường đi của Mặt Trời trên bầu trời, độ dài của ánh sáng ban ngày và vị trí của Mặt Trời mọc và lặn đều thay đổi một cách đều đặn trong năm. Họ đã xây dựng các đài quan sát như Stonehenge ở Anh và Machu Picchu ở Peru để theo dõi sự tiến triển hàng năm của Mặt Trời.
Ngày nay, chúng ta có thể hình dung nó từ vị trí thuận lợi của không gian, và chúng ta biết rằng Đông chí là một sự kiện thiên văn. Nó gây ra bởi độ nghiêng của trục Trái Đất và bởi chuyển động quỹ đạo của nó xung quanh Mặt Trời.
Trái đất không quay theo hướng thẳng đứng. Thay vào đó, nó nghiêng trên trục khoảng 23 1/2 độ. Sự thay đổi trong vị trí biểu kiến của Mặt Trời cũng là nguyên nhân gây ra các mùa. Điểm chí xảy ra khi Mặt Trời đạt tới vị trí cách xa xích đạo nhất khi chiếu lên nền trời (xích đạo của thiên cầu). Khoảng cách góc này chính bằng độ nghiêng trục quay của Trái Đất 23°27′ so với mặt phẳng quỹ đạo (mặt phẳng hoàng đạo).
Ngày Mặt Trời nằm xa xích đạo thiên cầu nhất tương ứng với các ngày hạ chí và đông chí, và ngày Mặt Trời đi qua xích đạo thiên cầu tương ứng với các ngày xuân phân và thu phân.
Đông Chí
Vào ngày Đông chí, Mặt Trời nằm bên dưới đường chân trời của Bắc Cực. Khi nhìn từ vĩ độ 23 1/2 độ Nam của đường xích đạo, tại đường tưởng tượng bao quanh địa cầu được gọi là chí tuyến, Mặt Trời chiếu trực tiếp trên đỉnh đầu vào buổi trưa và tất cả các vị trí ở phía nam của đường xích đạo đều có độ dài ngày lớn hơn 12 giờ.
Trong khi đó, tất cả các địa điểm ở phía bắc đường xích đạo có độ dài ngày ngắn hơn 12 giờ. Đối với chúng ta ở phần phía bắc của Trái đất, ngày ngắn nhất đến vào ngày Đông chí. Sau ngày đông chí, ngày dài ra, đêm ngắn lại. Đó là một sự thay đổi theo mùa mà hầu như mọi người đều nhận thấy.
Bốn mùa trên Trái Đất. Hình ảnh qua NASA / kudzuacres.com
Tôi nên tìm ở đâu để xem các dấu hiệu của ngày Đông chí trong tự nhiên?
Mọi nơi.
Đối với tất cả các sinh vật trên Trái đất, không có gì cơ bản bằng độ dài của ánh sáng ban ngày. Song, Mặt Trời là nguồn cội của tất cả ánh sáng và sự ấm áp trên Trái đất.
Tại sao hoàng hôn sớm nhất không đến vào ngày ngắn nhất?
Ngày Đông chí đánh dấu ngày ngắn nhất trong năm ở Bắc bán cầu và ngày dài nhất ở Nam bán cầu. Nhưng hoàng hôn sớm nhất - hay thời điểm Mặt Trời mọc sớm nhất nếu bạn ở phía nam đường xích đạo - xảy ra trước ngày Đông chí.
Thay vì tập trung vào thời điểm hoàng hôn, điều quan trọng nằm ở thời điểm được gọi là buổi trưa, đó là thời điểm trong ngày mà mặt trời đạt đến điểm cao nhất trong đường đi trên bầu trời. Vào đầu tháng 12, giữa trưa đến sớm hơn gần 10 phút so với đồng hồ (tức là thay vì 12h là giữa trưa thì Mặt Trời sẽ nằm trên đỉnh đầu vào 11h50)
Chính sự khác biệt này là nguyên nhân khiến Mặt Trời lặn sớm nhất ở Bắc bán cầu và mặt trời mọc sớm nhất ở Nam bán cầu trước ngày Đông chí. Điều này xảy ra chủ yếu do độ nghiêng của trục Trái đất. Một yếu tố thứ yếu nhưng góp phần khác vào sự khác biệt này giữa trưa đồng hồ và Mặt Trời đến từ quỹ đạo hình elip - thuôn dài - của Trái đất xung quanh mặt trời. Quỹ đạo của Trái Đất không phải là một vòng tròn hoàn hảo, và càng gần Mặt Trời, chúng ta càng di chuyển nhanh hơn trên quỹ đạo của mình.
Điểm gần nhất của chúng ta với Mặt Trời - hay điểm cận nhật - đến vào đầu tháng Giêng. Vì vậy, chúng ta đang di chuyển nhanh nhất trên quỹ đạo hiện nay, nhanh hơn một chút so với tốc độ trung bình của chúng ta là khoảng 19 dặm / giây (30 km / giây). Sự khác biệt giữa thời gian Mặt Trời và thời gian đồng hồ lớn hơn vào khoảng Đông chí so với Hạ chí vì chúng ta đang ở gần Mặt Trời hơn vào thời điểm này trong năm.
Vị trí của Mặt Trời vào tháng 6 năm 2015 (phải) và tháng 12 năm 2015 (trái) tại cùng một địa điểm. Peter Lowenstein
Vĩ độ có ảnh hưởng đến hoàng hôn sớm hay muộn không?
Có!
Ngày chính xác Mặt Trời lặn sớm nhất phụ thuộc vào vĩ độ của bạn. Ở vĩ độ trung bình Bắc, nó đến vào đầu tháng 12 hàng năm. Ở các vĩ độ ôn đới phía bắc xa hơn về phía bắc - chẳng hạn như ở Canada và Alaska - hoàng hôn sớm nhất của năm đến vào khoảng giữa tháng 12. Gần Vòng Bắc Cực, hoàng hôn sớm nhất và ngày Đông chí xảy ra vào hoặc gần cùng ngày.
Tham khảo
1. All you need to know: 2021’s December solstice
