Cho dù bạn đang sống ở nơi nào đi chăng nữa, Ma Kết, hay chú dê biển luôn leo cao nhất trên bầu trời vào đầu tháng 9. Vậy làm thế nào để quan sát nó, và tại sao dê biển lại có thể cư ngụ giữa các vì sao? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này nhé.

Ngay cả khi lên cao nhất, Capricornus vẫn ở gần đường chân trời phía nam khi nhìn từ vùng vĩ độ giữa phía bắc. Ảnh: Allthesky

Nếu như bạn đã quen thuộc với Tam Giác Mùa Hè, hãy kẻ một đường từ Vega qua Altair để xác định vị trí của Ma Kết. Ảnh Chipdatajeffb

Làm thế nào để quan sát chòm sao Ma Kết

Chòm Ma Kết quan sát tốt nhất vào chiều tối tháng 9 và tháng 10. Nếu bạn đang sống tại Bắc Bán Cầu và quen với nhóm sao Tam Giác Mùa Hè, hãy vẽ một đường tưởng tượng từ ngôi sao Vega qua Altair để tìm vị trí của chòm sao có hình mũi tên thấp dưới bầu trời phía nam. Ở giữa vĩ độ Bắc, nhóm sao khổng lồ Tam Giác Mùa Hè hiện lên trên cao trên bầu trời phía nam vào các buổi tối mùa Thu.

Dù bạn sống ở khu vực nào trên Trái Đất, Ma Kết leo cao nhất lên bầu trời vào đầu tháng 9 khoảng 10 giờ tối theo giờ địa phương. Bởi vì những ngôi sao quay lại chỗ cũ trên bầu trời khoảng sớm một tiếng rưỡi ứng với mỗi tuần trôi qua, tìm Ma Kết lên cao nhất vào giữa tháng 9 lúc 9 giờ tối, và 8 giờ tối vào cuối tháng 9.

Nhân tiện, nếu bạn quan sát từ Nam Bán Cầu, Ma Kết bị nằm lật ngược (chốc đầu xuống), nằm thấp trên bầu trời; ngược lại khi khi quan sát từ Bắc Bán Cầu, Ma Kết sẽ nằm theo đúng chiều của nó, và đồng thời ở cao trên bắc bầu trời vào các buổi tối tháng 9.

Một cách khác để xác định được chòm sao này từ kỹ thuật “bắt sao” từ vĩ độ Bắc là dùng chòm sao Thiên Nga - hay còn gọi là Thập Tự Phương Bắc. Bạn hãy vẽ một đường tưởng tượng từ ngôi sao khá sáng trong Tam Giác Mùa Hè - Thiên Tân (Deneb), qua ngôi sao Epsilon Cygni để xác định được vị trí của Ma Kết - chú Dê biển ở gần đường chân trời.

Một đường tưởng tượng từ Thiên Tân qua Epsilon Cygni tới Ma Kết. Nguồn Charles de Martigny

Capricornus hay Capricorn

Ma Kết trong tiếng Anh là Carpricornus nói chung đề cập tới chòm sao, trong khi đó từ Capricorn lại là cung hoàng đạo Ma Kết. Thật vậy, ở đây có sự khác biệt giữa một chòm sao hoàng đạo và một cung hoàng đạo!

Ma Kết là một trong số các chòm sao Hoàng Đạo. Năm nay, Mặt Trời đi qua chòm sao này vào từ 20 tháng 1 tới 17 tháng 2. Tuy nhiên, nó lại ghé qua cung Ma Kết vào 21 tháng 12 năm trước tới 20 tháng 1 (hoặc vào 21 tháng 12 cuối năm nay tới 20 tháng 1 năm sau) - sớm hơn khoảng 1 tháng Mặt Trời đi qua chòm sao Ma Kết. Theo định nghĩa, Mặt Trời đi vào cung Ma Kết vào điểm chí tháng 12 .

Nói một cách đơn giản cho dễ hiểu, các cung hoàng đạo được quy định theo các điểm chí (Hạ chí, Đông chí) và các điểm phân (Xuân phân, Thu phân). Mặc khác, các điểm chí và điểm phân di chuyển khoảng 30 độ về hướng tây, trong chu kỳ khoảng 2160 năm.

Vào năm 131 TCN, điểm chí dịch ra khỏi chòm sao Ma Kết tới chòm Cung Thủ. Trong tương lai, Đông chí sẽ đi vào chòm Xà Phu vào năm 2269. Những ngày này được dựa trên ranh giới chòm sao được quy định bởi Hiệp Hội Thiên Văn Quốc Tế (IAU) năm 1930.

Chòm Ma Kết, chú Dê Biển.

image via Urania’s Mirror

Làm thế nào để thấy Dê Biển giữa những vì sao

Hình tượng Ma Kết, chú Dê Biển được tin là đến từ Oannes (Adapa), vị thần của người Sumer cổ về sự khôn ngoan. Những người Hy Lạp cổ đại đã coi Ma Kết như vị thần Pan của họ.

Typhon, con quái vật lửa đáng sợ, sắp nuốt chửng Pan. Nhưng Pan lại biến mình thành cá trước, nhảy xuống sông để tẩu thoát. Tuy nhiên, Pan đã quá sợ mình sẽ bị thất bại, nên biến mình thành nửa dê nửa cá thay vì thành một con cá bình thường.

Nói cách khác, Pan hoảng loạn (Pan-icked). Từ hoảng loạn (“panic” trong tiếng Anh) có lẽ bắt nguồn từ đây, sự rủi ro của thần Pan với Typhon - con quái vật lửa.

Kết luận: Bài viết này nói về chòm sao Ma Kết trong thiên văn học (không phải cung hoàng đạo). Nó miêu tả cách để tìm ra chòm sao và kể một vài câu truyện từ thần thoại cổ đại.

Tham khảo

1. Earth Sky: Capricornus? Here’s your constellation