2007. Vũ trụ của tôi là gió biển mặn chát và chân kính D114 lung lay. Ở CLB Thiên văn Bách khoa (nay là Thiên văn Đà Nẵng), chúng tôi là những kẻ mộng mơ với thiết bị thô sơ, cố gắng nín thở để giữ cho ảnh Sao Mộc trong thị kính bớt rung. Cú choáng ngợp đầu tiên của tôi là một chấm sáng nhỏ xíu có cái sọc mờ ảo ấy cùng 4 vệ tinh xung quanh. Nó không đẹp lộng lẫy, nhưng nó là thật, và nó là của (chúng) tôi. Nó là một sự choáng ngợp nguyên sơ, trần trụi.

2012. Tôi ra Hà Nội, mang theo sự choáng ngợp ấy và sáng lập CLB Vật lý Thiên văn. Tôi vét cạn ví mới đủ tiền mua chiếc kính thiên văn đầu tiên, là 1 chiếc khúc xạ lỏ chỉ đủ để ngắm Mặt Trăng với viền tím xanh bao quanh. Bầu trời Hà Nội không trong như Đà Nẵng, nhưng sự choáng ngợp của tôi lại sâu sắc hơn. Nó không còn chỉ đến từ thị kính, mà đến từ những phương trình, những buổi tranh luận nảy lửa về bản chất của không-thời gian, về vật chất tối. Đó là sự choáng ngợp của trí tuệ, khi nhận ra vũ trụ vận hành theo những quy luật vật lý đẹp đến lạnh lùng.

2014-2019. Nước Pháp. Những năm tháng đó đã định nghĩa lại cảm giác choáng ngợp của tôi. Khí hậu ôn đới mang đến một bầu trời khác hẳn: khô, trong và lạnh. Tôi nhớ những sự kiện thiên văn cộng đồng như "Nuit des Étoiles" (Đêm của những vì sao), nơi cả công viên tắt đèn, dân chúng yêu thiên văn mang kính thiên văn ra hòa cùng nhau hướng lên bầu trời đêm. Sự choáng ngợp lúc này không còn là của cá nhân. Nó là một cảm xúc cộng đồng, một niềm vui được chia sẻ.

2019. Tôi trở về, mang theo những chiếc kính thiên văn lớn như Evolution 9.25 inch. Nhưng bầu trời Hà Nội đã không còn chào đón tôi như trước. Ô nhiễm ánh sáng đã cướp đi gần hết những ngôi sao. Chiếc kính lớn giờ đây chủ yếu phục vụ các hoạt động công chúng và STEM, để gieo vào lòng bọn trẻ một chút choáng ngợp mà tôi từng có. Tôi trở thành người kể chuyện về một vũ trụ mà chính mình cũng không còn nhìn thấy rõ nữa.

2023. Quay lại Pháp. Tôi lại choáng ngợp thêm lần nữa. Đó là đêm mưa sao băng Anh Tiên lãng mạn dưới chân núi Mont Blanc, khi những vệt lửa xé toang bầu trời trên nền dãy Alps hùng vĩ. Đó là sự choáng ngợp của sự hòa quyện tuyệt đối giữa con người, Trái Đất và vũ trụ.

Trở về thực tại, trong những đêm Hà Nội mờ mịt, tôi lại nhớ quay quắt về một đêm 2011 ở Núi Thành, Quảng Nam, gần biên giới. Đêm đó không trăng, không đèn, không một gợn mây. Dải Ngân Hà không phải là một vệt mờ. Nó là một dòng sông bạc rực rỡ, với những vân bụi tối hiện lên rõ mồn một. Cảm giác như cả vũ trụ đang sà xuống, gần đến mức có thể chạm tay vào được. Đó là cú choáng ngợp sơ khai, thuần khiết nhất mà tôi có được ở quê nhà.

Tôi lại đau đáu với ý tưởng AstroCamp, để đến những nơi không khí trong lành và bầu trời tối. Nhưng khí hậu miền Bắc khắc nghiệt quá, nên dự án AstroCamp mãi vẫn chỉ là những lần tiếc nuối.

Dạo gần đây, trên tay tôi xuất hiện cuốn sách "Thiên Văn Học Trực Quan". Chỉ thoáng qua ban đầu, tôi không trông đợi gì nhiều. Tôi nghĩ mình đã thấy, đã hiểu, đã trải nghiệm cũng đủ nhiều.

Nhưng rồi tôi lật từng trang sách, không phải kiến thức mới làm tôi bất ngờ. Chính những hình ảnh chất lượng cao, những sơ đồ được sắp xếp một cách hoàn hảo đã đóng vai trò như một cỗ máy thời gian.

Bức ảnh chụp Sao Thổ hay Sao Mộc sắc nét làm tôi nhớ về cái chấm sáng lung lay trên bãi biển Nguyễn Tất Thành, Đà Nẵng. Sơ đồ vòng đời của sao làm tôi nhớ về những đêm tranh luận sôi nổi ở Hà Nội. Bức ảnh chụp Dải Ngân Hà trải dài trên hai trang giấy khiến nỗi nhớ về đêm Núi Thành trỗi dậy cồn cào. Tất cả những trải nghiệm rời rạc, những mảnh ký ức trong 18 năm qua của tôi, đột nhiên được kết nối lại bởi cuốn sách này.

Nó giống như một người bạn cũ, vỗ vai tôi và nói: "Nhìn này, tất cả những gì cậu đã trải qua, tất cả những gì cậu đã thấy, nó vĩ đại và có hệ thống như thế này đây."

Cuốn sách này như là một tấm bản đồ tổng kết cho hành trình đã qua. Nó không tạo ra một cú choáng ngợp mới, mà nó hợp nhất những lần choáng ngợp cũ. Những cuốn sách như vậy tựa như một lời khẳng định rằng, dù cho bầu trời thành phố có mờ mịt đến đâu, thì vũ trụ ngoài kia vẫn luôn lộng lẫy và đáng kinh ngạc như thế. Và nó thắp lại trong tôi một khao khát, một ngày nào đó, lại được đứng dưới một bầu trời như ở Núi Thành hay ở Mont Blanc, để được choáng ngợp một lần nữa.

P/S1: cuốn sách gốc xuất bản cũng đã lâu, đến nay được dịch sang tiếng Việt bởi Đinh Tị Books, một đơn vị phát hành có rất nhiều đầu sách về thiên văn học. Sách bám theo nguyên tác và xứng đáng có trên kệ sách. 

P/S2: Một điều thú vị mà tôi mới khám phá từ cuốn sách, là bên trong nó có chứa hẳn một catalog đầy đủ thông tin về 88 chòm sao hiện đại, bản đồ sao của cả 12 tháng trong năm, và 1 cuốn niên giám các sự kiện thiên văn trong những năm tới (cho đến tận năm 2031).

Thông tin về sách: https://dinhtibooks.com.vn/thien-van-hoc-truc-quan-dp6081.html